Балалар темір тапшылығы анемиясы (ТТА) – темірдің жетіспеушілігі салдарынан темір түзілудің бұзылуымен сипатталатын және анемия мен сидеропения арқылы көрінетін гематологиялық синдром.
Темір – адам ағзасындағы негізгі микроэлементтердің бірі және ол ағзаның көптеген үрдістеріне қатысады. Темір тапшылығы жалпы ағза төзімділігінің бұзылуын, тыныс алу мүшелерінің жиі жұқпаларға шалдығуын, асқазан-ішек жолының, орталық және жанама нерв жүйесінің бұзылуын, бұлшықет, тері мен оның бөліктері жұмысының төмендеуін тудырады.
Жаңа туған нәрестенің темір тапшылығының себептері – бұл әйелдің жүктілік кезеңіндегі темір тапшылығы, нәрестенің ауыр салмақпен немесе шала тууы, жүктіліктің патологиялық сипаты (токсикоз, жіті немесе соматикалық және инфекциялық аурулардың өршуі және т. б.).
Балалар ағзасындағы темір тапшылығы тамақтың құрамында темірдің аз болуынан пайда болады. Әсіресе омырау ембейтін және сүт қоспаларымен, сиыр және ешкі сүтімен қоректенетін нәрестелерде туындайды. Бір жасқа келіп қалған (екінші жарты жыл) нәрестелерде темір жетіспеушілігі қосымша тамақты (көкөністен және еттен жасалған езбе) кеш беруден, сондай-ақ сүтті тағамдарды (сиыр сүтін, айран, Крепыш, Биолакт, Тоқтамыс, биойогурттарды) ерте бере бастаудан және оларды көп мөлшерде (150-180 гр-нан астам және күніне бір реттен артық) қолданудан, дәруменге тапшы, құрамы біркелкі тамақ рационы, 3 жасқа дейін шай беруден пайда болады. Сонымен қатар балаларда темір тапшылығы анемиясы мальабсорбция синдромы, ішектің созылмалы аурулары, асқазан-ішек жолында қан кету, ішек құрты инвазиялары болғанда да туындайды.
Темір тапшылығы анемиясына ортақ белгілер тән. Ең басты және көзге көрінетін белгілер – ол бет-жүзінің, сілемейлі қабыршақтардың бозарыңқы болуы, көз конъюктивиті. Сонымен қатар ондай балаларға жалпы дене әлсіздігі, кыңырлық, жылауықтық, тез қозғыштық, ағзаның жалпы күш-қуатының төмендеуі, тершеңдік, тәбетінің төмендегі немесе болмауы, дұрыс ұйықтамау, тамақтанудан кейін құсу, лоқсу, көру қабілетінің төмендеуі тән болады. Бұлшықет жүйесі тарапынан өзгерістер байқалады: бала әлсіз қимылдайды, бос болады, тез шаршайды, отыру, еңбектеу, жүруді кеш бастайды. Бір жасқа келіп қалған немесе бір жастан асқан балалардың эпителий тіндерінде бұзылу белгілері– терінің жарылуы, құрғақтығы байқалады, ангулярлы стоматит, ауызы маңайында ауыршаң жаралар, ауыз қуысы сілемейлі қабыршағының глосситі немесе атрофиясы, шаштың сынғыштығы мен сөңінкілігі, шаштың түсуі, тырнақтың сынуы және қабыршақтануы, тістің бұзылуы (кариес), психомоторлық және дене дамуында кеш қалу пайда болады.
Аурудың күрделілігі деңгейіне қарай ағза мүшелері мен жүйелерінің бұзылуы байқалады: жүрек-тамыр жүйесінде – жүректе шу, тахикардия пайда болады, нерв жүйесінде – бас аурады және бас айналады, талып қалу, ортостатикалық коллапс туындайды. Бауыр мен көкбауыр үлкейуі мүмкін. Асқазан-ішек жолы тарапынан жұта алмау, іш кебу, іш өту, іш қату, дәмнің бұзылуы – баланың саз, топырақ жеуді қалауы байқалады.
Өкінішке орай, жоғарыда аталған белгілер біртіндеп пайда болады және баяу дамиды, сондықтан ата-аналар көп көңіл бөле қоймады да, темір тапшылығы ұлғая түседі. Темір тапшылығы анемиясы профилактикалық тексеру кезінде жиі анықталады.
Ана мен бала орталығының балалар емханасында 2016 жылдың 01 қаңтарынан бастап орта және ауыр дәрежедегі темір тапшылығы анемиясы диагнозы 3 жасқа дейінгі 86 балаға және 91% балаға алиментарлы генез анемиясы диагнозы қойылды.
Сол себептен, құрметті аналар мен әкелер, балаңыздың тамақтану рационына, баланың өз жасына сәйкес барлық қажетті заттарды қабылдауына көңіл бөліңіз және төмендегі тармақтарды назар қойып оқыңыз:
-
бала өмірінің алғашқы айларында темір тапшылығы анемиясын алдын алудың табиғи әдісі баланы 6 айына дейін тек омыраумен емізу болып табылады;
-
темір тапшылығы анемиясының алдын алу мақсатымен егіз, үшем ішіндегі балаларды, үлкен салмақпен және шала туған балаларды тамақтандырған кезде құрамында темірі мол қоспалар қолданған жөн;
-
кем дегенде 6 айдан бастап қосымша тамақ бере бастау қажет;
-
7 айлық жастан сәбиге күн сайын еттен жасалған езбе беріп, одан кейін біртіндеп бауыр, тауық пен балық етін қосу керек;
-
сонымен қатар біртіндеп баланың тамақтану рационына жаңғақ, жаңа піскен көкөніс пен жеміс-жидек (жергілікті жердің), аллергия болмаған жағдайда қолдан жасалған компот пен морс, жеміс шырындарын қосу абзал;
-
сәбиге айран мен ашытылған сүт тағамдарын кем дегенде 8 айдан бастап және күніне бір рет қана (түскі кезде) беру керек;
-
3 жасқа дейін шай беруге болмайды;
-
ішек құрты инвазияларының алдын алуды және ішек құрты анықталған жағдайда уақытында санация жасауды естен шығармаңыз;
-
1 жасқа дейін ай сайын, 2 жасқа дейін тоқсан сайын, 3 жасқа дейін жарты жыл сайын профилактикалық тексеруден өту керек;
-
тексеру кезінде балаңыздың ағзасында темір тапшылығы анемиясы анықталатын болса, дәрігердің барлық нұсқауларын орындау қажет және анемияның әрбір сатысында негізгі ем – ол темір, сондай-ақ темірі мол тамақ - емдеудің бір бөлігі болып табылатынын білуіңіз тиіс.
Ана мен бала орталығының УПҚ учаскелік дәрігері Ж. К. Серікболова
