Бала жасындағы инфекциялық патологиясында маңызды орынды алатын (ЖРВИ) жіті респираторлық инфекция болып табылады. Жіті тарылушы ларинготрахеит - ЖТЛ (синонимдері – вирустық немесе псевдокруп), тыныс алу органдарының шалдығуымен қатар, ЖРВИ жиі ұшырайтын ауыр түрінің бірі болып табылады. ЖТЛ көбінесе екі және үш жастағы балаларда (ауырғандардың 50 % көбі) жиі болады, ал өмірінің төртінші кезеңінде және омырау жасындағы балалар (6-12 айда) сирек болады.
Этиология
Вирустық-вирус ассоциясы сонымен қатар, респираторлы-синцитиалдық және адено парагрипп, тұмау вирусытарына жататын жетекші рольде ларинготрахеит және тарылушы ларинготрахеиттен келіп шығады. Парагрипп үлесіне шамамен барлық вирустық ЖТЛ жартысы кіреді.
Болжалды факторлар
Балалар көмей трахеиясының анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктері: шағын диаметрлі, шеміршек сүйектерінің жұмсақтығы мен икемділігі; қысқа кіреберіс және көмей формасының құйғы тәріздесі; жоғары жасалған және пропорционалды емес яғни дауыс шымылдырығы қысқа қатпарлы; бұлшықет-аддукаторларының аса қозғыштығы, дауыс саңылауларын жабатын; рефлексогендік аймақтардың функционалдық жетілмеуі және гиперпарасимпатикотаниясы. Сілеймелі қабыршық пен сыртқы сілеймелі қабыршықтары сілемей астының негізінде- жасушалардың көп санымен лимфоидтік тканн, тамырларының артықшылығы, эластикалық талшықтардың баяу дамуы. Жағымсыз орта факторлары: аномалияс конституциялық ауытқулар (талаураған- жалқаяқ және лимфалық-гипопластикалық диатез); дәрілік аллергия; туа біткен ысқырықты дем; паратрофия; босанудағы жарақаттар, кесар тілігімен босанулар; вакцинадан кейінгі кезең; алдын болған ЖРВИ жиі сезімталдығы.
ЖТЛ дамуының негізгі механизмдері
-
Сілеймелі көмей инфильтрациясының жасушасымен (қатпарлы кеңістігі) трахеяның қабынуы және аллергиялық ісінуі.
-
Бұлшықет пен сілеймелі көмейдің рефлекторлық түйілуі.
-
Сілеймелі бездің гиперсекрециясы (сөлдің аса көп бөлінуі), дауыс саңылауында қою қақырықтың жиналуы, талшықты немесе некроздың болуы.
Клиникалық пайда болулар
-
Дауыстың қарлығуы және дауыс ырғағының өзгеруі. Дауыстың қарлығуы афония дамығанға дейін ісіну шамасына қарай артады- фонацияға қабілетсіз болып, артикуляция кезінде тек қана (сыбырлау) мүмкін. Көмейдегі қақырық дауыс байланысының жұмысына кедергі жасайды және дауыстың қарлығуына әкеп соғады, сондықтан көмей бұлшықеттерінің түйілуі оның дауыс ырғанының өзгеруіне әкеп соғады.
-
ЖТЛ кезіндегі жөтел қатты, «үру», кейде «қарқылдайтын», қысқа үзілмелі болады. Жөтелдің дыбыстық ерекшелігі, оның жоғарылығы көмейдегі бұлшықеттің түйілуінің көрінісі болып табылады; жөтел жоғары болғандықтан, бұлшықет түйілуі басым болады.
-
Тыныс алудың тарылып, тар көмей арқылы тыныс алатын ауаның әрең өтуімен сипатталады. Тыныс алу ұзақ және қиын, тыныс алу мен тыныс шығарудың арасында үзілістер болады, тыныс алу шулы, «кесулі» сипатта болады. Көмей стенозының айқын қалпы демікпе типті инспираторлықпен қалыптасады. Ауру кенеттен жіті басталып, түнгі және кешкі уақыттарда жиілей түседі. Бала қатты жөтелден, шулы демалыстан оянып кетіп мазасызданады. Аурудың даму динамикасы тамақ ісіп ауырып, тыныс алудың жеткіліксіз болу сатысымен сипаталады. ЖРВИ кезіндегі ЖТЛ өзіне тән болмаған жұтқыншақ дефтериясы тамақтың ісініп ауыру сатысымен сипатталады.1- деңгейлі тарылу (қалпына келтіру).
ЖТЛ барлық белгілері клиникасымен сипатталады. Мазасыздану, көңіл күйдің болмауы, физикалық жүктеме кезінде, тыныс алудың шулы және терең болуымен белгіленіп инспираторлық демікпе пайда болады. Жұтқыншақтағы тарылудың ұзақтығы бірнеше сағаттан бастап 1-2 тәулікке дейін созылады.
2-деңгейлі тарылу (қосалқы қалпына келтіру).
Ұйықтаған кезінде тарылудың сипатты тыныс алу ара қашықтықта жақсы естіледі. Инспираторлық демікпе тұрақтылығымен сипаталады. Ұйықтаған уақытта көкірек куысын қиналып ішіне тартыны байқалады. Әдетте балалардың тынышы кетіп, мазасызданып ұйқысы бұзылады. Жөтел ұстағанда, тахикардия болып, терісі бозарып, ауызаймағы көгеріп кетеді. Ұзақтығы 3-5 күн.
3-деңгейлі тарылу (декомпенсацияланған).
Тыныс алудың декомпенсациясының белгілерімен және қан айналымның жеткіліксіздігімен сипатталады, тыныс алатын бұлшық еттері жұмысының күшеюімен сипатталады. Жалпы жағдайы ауыр. Мазасызданып, қорқыныш пайда болады, тежеліп, ұйқы басады. Дауыс қарлығады, бірақ толық афония бақыланбайды. Жөтел, басында қатты, көмейдің тарылуына қарай, ақырын, үстірт болып шығады. Демікпе үнемі, аралас сипатта. Көкіректің төменгі шеті түсіп, көкірек қуысының орны кенеттен тартылып тыныс алу шулы, жиі болады. Өкпені тыңдағанда басында қатқыл сырсыл сипатында болып, соңынан тыныс алу біркелкі босаңсиды. Жүрек дыбысы баяу, тахикардия, лүпілі парадоксалды.
4-деңгейлі тарылу (асфикасия).
Жағдайы тым ауыр, терең комада дамиды, сіңір тартылуы мүмкін, дене температурасы қалыпты немесе суб қалыпты санынмен төмендейді. Тыныс алуы жиі, үстіртін немесе апноэ жиілігімен ырғақсыз. Жүрек дыбысы баяу, брадикардия болуы, соңынан асистолияға соғуы мүмкін. Гипоксемия және гиперкапния, терең аралас ацидоз дамиды.
Диагнозы
Симптомдық сипаттардың болуымен негізделеді (дауыстың өзгеруі, үру сипатындағы жөтел, қатты демалу. Аталған зертханалық және асбаптық (тікелей ларингоскпоия және т.б.) зерттеу әдістері, вирусологиялық диагностика, дифтерияны жоюға арналған шығу материалын бактериолоиялық тексерулер (жұтқыншақтағы шырыш, мұрын). сыртартқылар ескеріледі. Жоғары тыныс алу жолдарының бітелу клиникасымен, вирустық тамақтың ісіп ауыруының дифференциалды диагностикасы, қатар жүргізіледі.
Емдеу
Реанимация және қарқынды терапия бөлімшесіне қарасты балалар соматикалық (инфекциялық) бөлімшесіне неиеме ЖТЛ науқастарын қарау бойынша мамандандырылған бөлімшеде науқастарды ерте ауруханаға міндетті түрде ерте жатқызу.
1. Этиторптық терапия: вирусқа әрекет етуші (вирусқа қарсы препараттар); спецификалық емес қорғаныс факторларын пайдалану (интерферондар); иммунитетке әсер ету. Бактериялық асқынулар кезінде және көмейдің ауыр түріндегі тарылуы болған жағдайда, бактерияға қарсы терапия тағайындалады.
2. Жоғары тыныс алу органдырының клиникалық және патофизиологиялық қалыптастырушы кедергілердің пайда болуы жылжуы, негізгі механизмдердің қысымы ЖТЛ патогенетикалық терапиясына бағытталған.
Ісіну компоненттерін жою үшін кортикостериодтар, антигистаминді препараттары, диуареткалар пайдаланылады.
3. Қақырықтың реологиялық өзіндік ерекшеліктерін жақсарту үшін ішке қабылдайтын қақырық түсіретін дәрілер тағайындалады, ол жас мөлшеріне арналған сөл шығараушы (алтей, мия, калий йодид және натрий, натрий бензоат, натри гидрокарбонат және т.б.). Заманауй муколитиктер пайдалану (ацетилцистеин,бромгексин).
4. ЖТЛ базалық терапиясы стационар жағдайында парокислородты терапия болып табылады, ол бұлшықеттің түйілуін және көмейдегі слемейлі қабаттың ісінуін азайтады, қақырықты сұйылтады, демалуды ылғалдандырады және жылытады, шырыш айыруды және эпителия жыпылықтау функцияларын жақсартады, қабыршықтардың пайда болуына кедергі жасайды, қанның қанағаттанарлық түрде оттектенуіне мүмкіндік береді, алмасымдық ацидозын азайтады.
5. Ауруханаға дейінгі кезеңде тоқатып әсер етуші терапия – аяққа жылы ванналар қабылдаумен жылы орануды пайдаланылу мүмкін.
Ана мен бала орталығының анестезиолог-реаниматолог дәрігері: Р. Н. Мендыбаев
